Μπάρτοκ, Μπέλα

(Bela Bartok, Ναγκισεντμικλός, Τρανσυλβανία 1881 – Νέα Υόρκη 1945). Ούγγρος συνθέτης. Ένας από τους διασημότερους Ούγγρους συνθέτες του 20ού αι. και μεταξύ των κορυφαίων μορφών της νεώτερης μουσικής. Πιανίστας, συνθέτης και έξοχος μελετητής του λαϊκού χρώματος, ο Μ. φανέρωσε πρώιμα την αξία του σε μια συναυλία πιάνου το 1890, αλλά εξακολούθησε σε όλο το υπόλοιπο του αιώνα σκληρή μελέτη για να τελειοποιηθεί στο όργανο αυτό. Νιώθοντας ταυτόχρονα ενδιαφέρον για τη σύνθεση και για την πολιτική, μετέφερε και στα δυο την παρουσία του ανήσυχου και ανακαινιστικού του πνεύματος. Το 1904 εκτελέστηκε στο Μάντσεστερ το συμφωνικό του ποίημα Κόσουθ, που είχε απαγορευθεί στην Ουγγαρία για πολιτικούς λόγους. Συστηματικές μελέτες πάνω στη λαϊκή μουσική, που τον απασχόλησαν για μια περίπου δεκαετία, αποτέλεσαν αποφασιστική καμπή στους προσανατολισμούς του ως συνθέτη: επηρεασμένος αρχικά από τη μουσική του Μπραμς και του Στράους και αργότερα από τους Γάλλους ιμπρεσιονιστές, ο Μ. θα μεταφέρει στις συνθέσεις του τα πορίσματα των εθνογραφικών του ερευνών, θεμελιώνοντας, ακόμα και στον νεωτερισμό της μουσικής γλώσσας, μια ουγγρική εθνική σχολή. Βασικό έργο, με την έννοια αυτή, είναι Ο Πύργος του Κυανοπώγωνα, όπερα του 1911, που παρουσιάστηκε μόνο το 1918. Παρόλα αυτά, η φήμη του εδραιώθηκε κυρίως στο εξωτερικό μετά από έντονη συναυλιακή δραστηριότητα, συχνά σε συνεργασία με τη σύζυγό του Ντίτα Παστόρι, εξαίρετη πιανίστα, και με διάσημους σολίστ της εποχής, μεταξύ των οποίων ο βιολιστής Ζόζεφ Σίγκετι και ο κλαρινετίστας Μπένι Γκούντμαν, που κατόπιν απέκτησε φήμη κυρίως ως μουσικός της τζαζ. Το 1939 ο Μ., για τους ίδιους πολιτικούς λόγους που είχαν εμποδίσει την πολιτική του σταδιοδρομία στην πατρίδα του, κατέφυγε στην Αμερική, όπου έξι χρόνια αργότερα πέθανε μέσα σε μεγάλη φτώχεια. Η βασανιστική αυτή πορεία του, που τη χαρακτηρίζουν κριτήρια συνειδητής ανεξάρτησίας, βρίσκει τη δικαίωσή της στη μουσική του, η οποία είναι ανοιχτή σε όλες τις ιδιόρρυθμες εμπειρίες της ζωής του ευρωπαϊκού πνευματικού πολιτισμού, και συγχρόνως είναι υπερήφανη για την παλλόμενη από ζωή καινοτομία του: το μπόλιασμα δηλαδή της έντεχνης μουσικής με τους ρυθμούς και τους τρόπους της λαϊκής μούσας. Και γι’ αυτό επίσης, ο Μ. αποτέλεσε σχολή σε όλη τη γενιά των νέων μουσικών. Τα έργα του μπορούν να τοποθετηθούν μεταξύ των αριστουργημάτων της μουσικής του πρώτου μισού του 20ού αι. Εκτός από τα έργα που αναφέρθηκαν, σημαντικά επίσης είναι η παντομίμα Ο θαυμαστός μανδαρίνος (1926), η Μουσική για έγχορδα, τσελέστα και κρουστά (1937), η Σονάτα για δυο πιάνα και κρουστά (1938), ο κύκλος των έξι κουαρτέτων που συνέθεσε μεταξύ του 1908 και του 1940, τρία κοντσέρτα για πιάνο και ορχήστρα, δυο ραψωδίες για πιάνο και ορχήστρα και διάφορες άλλες συνθέσεις, μεταξύ των οποίων η συλλογή για παιδιά Μικρόκοσμος (1926-37). Σημαντικότατες είναι οι μελέτες του για τη λαϊκή μουσική, που εκδόθηκαν σε τόμο στη Βουδαπέστη. Ο Ούγγρος μουσικοσυνθέτης Μπέλα Μπάρτοκ.